Powikłania dotyczące jamy ustnej

Powikłania terapii przeciwnowotworowej często dotyczą jamy ustnej, zwłaszcza w przypadku guzów głowy i szyi. Dotyczy to: wszystkich pacjentów, którzy otrzymują radioterapię tych okolic, około 75% pacjentów po przeszczepieniu szpiku i około 40% po konwencjonalnej chemioterapii. Dodatkowo, pacjenci poddawani leczeniu chirurgicznemu w obrębie głowy i szyi mogą mieć ubytki w obrębie tkanek, a chemioterapia może powodować ból w jamie ustnej. Poważnymi powikłaniami w obrębie jamy ustnej, występującymi po radioterapii może być uszkodzenie naczyń krwionośnych, chrząstki, gruczołów ślinowych, a także mięśni i kości.

Dodatkowym problemem mogą być stany chorobowe jamy ustnej obecne jeszcze przed rozpoczęciem leczenia przeciwnowotworowego. Dolegliwości bólowe jamy ustnej mogą wpływać na przebieg leczenia. Jednocześnie, ponieważ układ odpornościowy pacjenta z chorobą nowotworową nie działa prawidłowo, jama ustna może stać się miejscem poważnych infekcji, które stanowią zagrożenie dla procesu terapeutycznego, a nawet dla życia pacjenta.

Objawy

Objawy powikłań w obrębie jamy ustnej są zróżnicowane w zależności od etiologii. Najistotniejszymi problemami są ból zlokalizowany w obrębie jamy ustnej oraz zwiększone ryzyko zakażenia. Infekcje bakteryjne, wirusowe i grzybicze mogą powodować również wystąpienie gorączki, osłabienia oraz bólów mięśniowych.

Częstymi powikłaniami po radioterapii okolic głowy i szyi są zapalenie jamy ustnej, zapalenie błony śluzowej, zaburzenia funkcji gruczołów ślinowych i suchość w jamie ustnej. Wszystkie te stany zwiększają ryzyko zakażeń, powodują dolegliwości bólowe, przyspieszają rozwój próchnicy zębów, utrudniają prawidłowy rozwój zębów oraz prowadzą do gorszego łaknienia, odwodnienia i gorszego stanu odżywienia u pacjentów mających problemy z przyjmowaniem pokarmów i połykaniem. Dodatkowym problemem mogą być trudności z prawidłową mową. Objawy te mogą wystąpić bezpośrednio po leczeniu, jak też utrzymywać się przez dłuższy okres czasu.

Rozpoznanie

Istotnym elementem badania lekarskiego jest badanie jamy ustnej przed, w czasie i po leczeniu. W razie potrzeby pobierane są wymazy na padania mikrobiologiczne. Uzupełnieniem tych badań mogą być różnorodne badania krwi, w tym oceniające stan układu krzepnięcia i stan układu odpornościowego, które mogą być zaburzone u pacjentów leczonych z powodu nowotworu.

Leczenie

Istnieją różne możliwości zapobiegania i/lub łagodzenia dolegliwości w obrębie jamy ustnej. Ważnym elementem jest usunięcie stanów chorobowych obecnych przed leczeniem przeciwnowotworowym (stany zapalne, próchnica zębów). Należy dbać o higienę jamy ustnej, konieczne jest codzienne mycie zębów oraz regularne postępowanie antyseptyczne jamy ustnej, czyli płukanie jamy ustnej płynami o działaniu odkażającym. Konieczna może być miejscowe leczenie fluorem. Konieczne jest stosowanie zrównoważonej diety, zwłaszcza w kwestii węglowodanów. Szkodliwy jest nadmiar słodyczy. Jeśli potrzebne jest leczenie stomatologiczne, to powinno ono być przeprowadzone co najmniej 2 tygodnie przed planowanym intensywnym leczeniem przeciwnowotworowym.

Kiedy jednak dolegliwości w jamie ustnej pojawią się, w postępowaniu należy wziąć pod uwagę 2 zasady: zmniejszenie dolegliwości pacjenta oraz zapobieganie i leczenie infekcji. W leczeniu bólu stosuje się miejscowe leki znieczulające oraz leki przeciwbólowe podawane ogólnie. W skrajnych przypadkach konieczne może być zmniejszenie intensywności leczenia. W przypadku rozwoju zakażenia, stosuje się antybiotyki. U pacjentów z trudnościami w przyjmowaniu pokarmów, konieczne będą zmiany w postępowaniu dietetycznym, w celu kontynuacji odżywiania. Dla zachowania czystości jamy ustnej, konieczne będzie częste płukanie jamy ustnej. W tym celu stosuje się różne płyny; istotą płukania jamy ustnej jest jednak sama czynność mechanicznego oczyszczania jamy ustnej przy użyciu płynów. Pacjenci z suchością jamy ustnej powinni często popijać wodę i unikać cukru.

Po zakończeniu leczenia przeciwnowotworowego, należy utrzymywać dokładną, ale łagodną higienę jamy ustnej, gdyż niektóre problemy, w tym zaburzenia czynności gruczołów ślinowych i podwyższone ryzyko rozwoju próchnicy zębów, może utrzymywać się przez dłuższy okres czasu. Do typowych zabiegów higienicznych jamy ustnej zalicza się czyszczenie zębów z użyciem pasty do zębów i szczoteczki oraz nitki dentystycznej, jak również płukanie jamy ustnej łagodnymi roztworami, nie zawierającymi alkoholu.